चिखलाचे गोळे

आमच्या शाळेचा युनिफोर्म कसा असावा ह्याचा शाळा सुरु करणाऱ्या आजीबाईनी म्हणे नीट विचार केला होता. आणि मातीत लोळल तरी चटकन लक्षात  येणार नाही अशी मळखाऊ रंगाची pant  आणि मुलींसाठी त्याच रंगाचा फ्रॉक, असा आमचा युनिफोर्म मुद्दाम डिझाईन करण्यात आला होता. त्यात ८वी ते १०वी च्या मुलींना फ्रॉकच्या खाली सलवार घालणं सक्तीचं केलं होतं. हे combination जाम विनोदी वाटायचं तेंव्हा.. पण विद्यार्थ्यांना वर्गात, मैदानावर वावरतांना, धावतांना , उड्या मारतांना अंगावरच्या कपड्याची अडचण वाटू नये असं आजीबैंना वाटत असावं. ह्या पार्श्वभूमीवर आजकालच्या international , Universal schools कडे  पाहिलं  की तिथे शिकणाऱ्या मुलांची कीव येते. युनिफोर्मच्या नावाखाली पांढरे स्वच्छ कपडे, ब्लेझर्स आणि मुलींना तर चक्क मिनी स्कर्ट्स दिले जातात. पोरं रुबाबदार दिसतात म्हणून पालक खूष आणि शाळेची प्रतिष्ठा वाढते म्हणून संस्था चालकही खूष. पण मुलांचं काय? ती बिचारी स्वच्छ कपडे सांभाळत एखाद्या रोबो सारखी शाळेत वावरत असतात. आणि हिवाळ्याचे दिवस सोडता मुलांना टाय किंवा ब्लेझरची सक्ती करणे तर अमानुषच    आहे.  आणि गुडघ्याच्या जरा वरपर्यंतचे स्कर्ट्स घातलेल्या किशोरी ते कुमारिका वयाच्या त्या निसरड्या प्रवासातल्या मुली उठता बसताना, लोखंडी जिना चढता उतरतांना नको तेवढ्या concious  होतात. मैदानावर जाऊन मोकळेपणाने खेळण्याचा तर प्रश्नच येत नाही. अगदी श्रीमंती शाळांचं एकवेळ ठीक असावं , तिथे म्हणे 'स्पोर्ट्स युनिफोर्म ' वेगळा असतो. पण prestige  issue म्हणून त्यांचं अंधानुकरण  करणाऱ्या  मध्यमवर्गीय शाळांचं काय? तिथल्या पालकांना कुठे परवडतात दोन दोन युनिफोर्म्स?  अशावेळी प्रश्नं पडतो की स्मार्ट दिसण्याच्या नादात आपण त्यांचं लहानपण  'फास्ट फोरवर्ड' तर करत नाही आहोत ना? ? ?

ह्या प्रश्नाने डोकं फिरलेलं असतांनाच एका international school चे ' picnic coordinator ' छुट्टी टूरिझम च्या कॅम्प साईटवर भेटायला आले. टेकडीची वळणं कशीबशी पार करत आलेल्या AC कार मधून उतरले, आमच्या गड्याने केलेला माठातला पाहुणचार नाकारून जवळच्या बाटलीतल पाणी प्यायले. "We are looking for a comfortble and  hyginic picnic place for the students of our school..."
" International school... !"

coordinator साहेबांनी अगदी अभिमानाने सांगितले. मुलांना उधळायला छुट्टी हिल्स सारखी दुसरी जागाच नाही, असं म्हणत मी त्यांना जागा दाखवू लागलो. झाडं, तळं, डोंगर, कोंबड्या, गावठी कुत्र्याची पिल्लं, मोठ्ठं मैदान, बैलगाडी असं सगळं काही दाखवलं. तर साहेबांनी विचारलं, " Don't you have A.C. here? " " No swimming pool?" " And what the hell ! toilets are not attached to the rooms?"  

साहेबांच्या सगळ्या प्रश्नांना आमच्या रग्गेल कॅम्प साईटने स्वत:च नकार दिला. मी म्हटलं (मनात) मुलांना पिकनिकला आणणार आहात की सेमिनारला? मग त्यांना त्या international खुराड्यातून बाहेर काढून मोकळ्या हवेत तंबूत एकमेकांना चिकटून झोपुद्या की एखाद दिवस, अनवाणी पायांनी मातीत चालुद्या... हे सगळं शहरात मिळत नाही म्हणुनतर ही कॅम्प साईट खास मुलांसाठी राखून ठेवलीये. पण 'दाग  अच्छे होते हैं..' हे मान्य नसलेल्या comfort  अन hygeine  ची गुलामगिरी पत्करलेल्या साहेबांनी आपली कॅम्प साईट reject केली आणि T.A.D.A. चा हिशोब मनात करत ते शहराच्या कोलाहलात निघून गेले.  

इथल्या मातीत लोळायला, पाण्यात डुंबायला, कोंबडीमागे धावायला मुलंच येणार नसतील तर हा सगळा खटाटोप व्यर्थं आहे असा नैराश्याचा विचार करून आम्ही 'छुट्टी हिल्सच्या' संकल्पने' पासूनच सुट्टी घेण्याच्या विचारात असतांनाच Horizon च्या क्षितिजावर एक आशेचा किरण दिसला. Horizon Academy नावाच्या शाळेतून चौकशी झाली, त्यांच्या विद्यार्थ्यांना सहली साठी छुट्टी हिल्सवर पाठवण्या बद्दल. ह्यावेळी मात्रं आम्ही सावध पणे आधीच सांगून टाकलं की छुट्टी हिल्स हे resort  नसून कॅम्प साईट आहे. इथे मुलांच्या सुरक्षिततेची  संपूर्ण काळजी घेतली जाते आणि निसर्गाच्या सानिध्यात मोकाट उधळण्याची संधी दिली जाते. Surprizingly त्यांच्या डायरेक्टर बाईंना Hygine च्या किटानुन्चा  अजिबात त्रास नव्हता. त्या म्हणाल्या पोरांना चिखलात माखवून आणलंत तरी चालेल पण त्यांना मजा आली पाहिजे. Bingo ! आमची शाळा स्थापन करणाऱ्या आजीबाई  सारखा विचार करणारी माणसं शाळांमधून आहेत तर अजून. 'दाग स्कूल की इमेजसेभी  अच्छे होते हैं.. ' हे समजण्याची कुवत   असणारी माणसं अखेरीस भेटली होती, मग त्यांच्या मुलांना छुट्टी चा एक परिपूर्ण अनुभव द्यायचा असं ठरवून  आम्ही कामाला लागलो. पिकनिकची तारीख ठरली, सगळी तयारी झाली आणि पाठीवर छोटीशी sack   आणि वाटर bag ला हेलकावे देत मुलं छुट्टी हिल्सवर येऊन धडकली.  

दाढी वाढवलेला माझा अवतार बघून माझ्यासमोर अगदी शिस्तीत वावरू लागली. पण आज आपण किल्ले बनवणार आहोत आणि मातीत खेळणार आहोत असं सांगितल्यावर त्यांनी मला त्यांच्यात घेतलं आणि हा आपलेपणा शेवटपर्यंत टिकवला. मातीच नाव ऐकताच पोरांचे चमकलेले चेहरे पाहून त्यांच्या टीचर लोकांना जरा टेन्शन आलं. पण आपल्या ताई- दादांनी सूत्रं हातात घेतल्यावर त्यांनीही बिनधास्त  'मुल' होऊन घेतलं.

खाऊ खाऊन  झाल्या नंतर मुलांना जंजिरा किल्ल्यावरचा एक माहितीपट दाखवण्यात आला. बुरूज कसा असतो? तटबंदी कशाला म्हणतात? किल्ल्याच्या सुरक्षेसाठी काय उपाय केले जायचे? अशा प्राथमिक गोष्टींची माहिती देऊन त्यांच्या imagination च्या गाडीला जरासा धक्का मारून दिला..

त्यांच्या समोरचं सगळ्यात पाहिलं टास्क होतं ते आपली टीम तयार करण्याचं... त्यानंतर किल्ला बनवण्यासाठी योग्य जागा निवडण्याचं... किल्ला बांधणी साठी समान गोळा करण्याचं... माती भिजवून चिखलाचे गोळे घेऊन येण्याचं... मग किल्ला बनवून त्याला सजवायचं.... आणि शेवटी कौतुकाने बघायला आलेल्या एका आजोबांना आपला किल्ला समजावून सांगायचा....

"हरं हरं महादेव" चा गजर होताच टीम्स पडल्या आणि Horizon चे मावळे कामाला लागले. काही भिंतींच्या आधाराने, काही खांबांच्या भोवतीने तर काही स्वत:च्या हिमतीवर मोकळ्या मैदानात, असे दगड खापरांचे सांगाडे उभे राहू लागले. आणि अखेर तो क्षण आला... तापलेल्या मातीचं फावड्याने आळं करून दादाने त्यात पाणी सोडलं.... मातीच्या सुवासाने विखुरलेल्या टीम्स मधल्या पोरांना बोलावून आणलं आणि पोरं चिखलावर तुटून पडली...

अंगातल्या युनिफोर्मची, शाळेच्या शिस्तीची, डाग, किटाणू कशाचीच परवा न करता ते 'गोऱ्या'चे दास माती तुडवत होते. मळलेली माती अंगाखान्द्यांवरून वाहत किल्ल्यांच्या  भिंती थापत होते,  बिसलरीच्या बाटलीची तोफ झाली होती, फुटलेल्या फुग्याच्या चिंधीचा झेंडा झाला होता. माचीसच्या काड्यांच कुंपण पडलं होतं, करवंटीची विहीर झाली होती तर पालथ्या कुंडीच्या खापराचा बुरूज झाला होता. 

दरम्यान एकदाही मुलांना शिट्टी वाजवून  कंट्रोल  करावा लागलं नव्हतं की मुलांनी कुणाची तक्रार पण केली नव्हती. उलट एक किल्ला जरासा मागे पडत होता तो त्यांच्या teachers  चा होता.


शिवाजी महाराजांचा जयजयकार करत मुलांनी किल्ले पूर्ण केले. आजोबांना त्यांच्या मेकिंगची संपूर्ण माहिती दिली.  गळ्यातली I - कार्ड्स आणि प्रत्यक्ष चेहरेही चिखलाने इतके माखले होते की एकमेकांची ओळखही पटत नव्हती पण आज त्यांना स्वत:चीच एक वेगळी ओळख पटली होती. मुलांना त्याक्षणी  असं काही वाटत नव्हत पण युनिफोर्म च्या कवचातून बाहेर पडून ती आज त्यांच्या ओरीजनल रूपात आली होती.

असे हे चिखलाचे गोळे बस मध्ये भरून आपापल्या घरी सोडायचे म्हटल्यावर बसवालेकाका कटकट करतील, पण ते म्हणाले, " काही प्रोब्लेम नाही, डायरेक्टर madam ने ह्या पिकनिक नंतर खास 'Bus washing allowance ' मंजूर केलाय. " आता मात्रं त्यांच्या डायरेक्टर मादाम बद्दल मला खरच आदर वाटू लागला. 'लहान मुलं ही मातीच्या गोळ्यासारखी असतात, त्यांना आकार द्याल तसी ती घडतात.' हे टिपीकल वाक्य शाळेच्या दर्शनी भागावर रंगवायच आणि प्रत्यक्षात मात्र मुलांना माती पासून तोडायचं... अशा भयानक वाटे वरती जाणाऱ्या international कोंड वाड्यांच्या  तुलनेत Horizon  च्या क्षितीजवर खरोखर आशेला जागा आहे. :-)